Nhiễm khuẩn tiết niệu theo nghĩa lớn là chỉ chứng viêm đường tiết niệu do vi sinh vật tồn tại và phát triển với một lượng lớn trong đường tiết niệu gây nên. Nhiễm khuẩn tiết niệu theo nghĩa hẹp là chỉ  nhiễm vi khuẩn đường niệu gây nên. Từ vị trí phát sinh bệnh phân thành nhiễm khuẩn đường niệu cao, nhiễm khuẩn đường niệu thấp; dựa vào quá trình bị bệnh có thể phân thành nhiễm khuẩn tiết niệu cấp tính và nhiễm khuẩn tiết niệu mạn tính. Nhiễm khuẩn đường niệu cấp tính bao gồm viêm bàng quang cấp, viêm đài bể thận cấp. Nhiễm khuẩn đường niệu phần lớn phát sinh ở những bệnh nhân có chức năng đường niệu hoặc giải phẫu đường niệu bất thường, nữ giới gặp nhiều hơn nam giới. Bất cữ loại vi khuẩn nào xâm nhập đường niệu đều có thể gây bệnh, nhưng thường gặp nhất là vi khuẩn gram (-), trong đó gặp nhiều nhất là Bacillus coli, Escherichia coli, colibacillus.

Nhiễm khuẩn tiết niệu thuộc phạm trù chứng “lâm chứng” trong y học cổ truyền.

Nguyên nhân gây bệnh

Cơ chế bệnh nguyên bệnh sinh dẫn đến nhiễm khuẩn tiết niệu cấp là: khi bệnh nhân có tồn tại các nhân tố thuận lợi dễ gây nhiễm khuẩn tiết niệu như tắc nghẽn đường niệu, hoặc sử dụng ống dẫn lưu đường niệu, nữ có thai…và hoặc  khả năng chống lại bệnh tật của cơ thể suy giảm, nhiễm khuẩn ngược dòng hoặc nhiễm trùng huyết gây nhiễm khuẩn tiết niệu tương đối mạnh, có thể gây phát sinh bệnh trực tiếp. Hoặc phản ứng miễn dịch cũng có thể gây nên nhiễm khuẩn đường niệu. YHCT quy nạp nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh với các phương diện sau.

(1) Bàng quang thấp nhiệt

Ăn nhiều đồ béo ngọt cay nóng, hoặc uống nhiều rượu quá độ, nung nấu thành thấp nhiệt, đi xuống bàng quang; hoặc ngoại âm không sạch, tà trọc xâm nhập vào bàng quang, mà thành thấp nhiệt, phát sinh  lâm chứng. Như nước tiểu  nóng, đi khó, đau, ắt thuộc nhiệt lâm; nếu nhiệt thịnh thương lạc, bức huyết vọng hành, tiểu đau khó, có máu thuộc huyết lâm.

(2) Can uất khí trệ

Cáu giận thương can, can uất hóa hỏa, khí hỏa uất ở hạ tiêu, ảnh hưởng đến khí hóa của bàng quang, ắt bụng dưới đầy chướng, đái buốt dắt, nhỏ giọt, từ đó mà sinh khí lâm.